De essentie van kunst

‘[…] Maar vertel eens: afgezien van dit vertwijfelde heen en weer geslingerd worden tussen genot en walging, afgezien van dit schommelen tussen levenslust en doodsbesef – is er afgezien daarvan niet een andere manier waarop je het geprobeerd hebt?’

‘O ja, zeker wel. Ik heb het geprobeerd met de kunst. Ik heb je toch al verteld dat ik onder meer ook kunstenaar geworden ben. Op een dag, misschien was ik drie jaar bij jullie weg, in de wereld, en vrijwel al die tijd had ik een zwervend leven geleid, zag ik ergens in een kloosterkerk een houten Mariabeeld, en dat was zo mooi, het was zo’n aangrijpende ervaring voor me dat ik ernaar geïnformeerd heb wie de meester was die dat gemaakt had en naar hem op zoek ging. Ik heb hem gevonden, het was een beroemd meester; ik ben bij hem in de leer gegaan en ik heb een jaar of wat bij hem gewerkt’

‘Daarover vertel je me later nog maar wat meer. Maar wat bood de kunst jou, wat heeft die jou betekend?’

‘Dat was het overwinnen van de vergankelijkheid. Ik leerde inzien dat er van de klucht, de dodendans die het menselijke leven nu eenmaal is, iets overbleef, dat er iets was wat van duurzame aard was: de kunstwerken. Goed, daar komt ook weleens een einde aan, ze kunnen verbranden, ze kunnen aan slijtage onderhevig zijn of gewoon vernield worden. Maar toch zijn ze van langere duur dan een hele reeks mensenlevens, toch vormen ze voorbij de tijd, voorbij het ogenblik, een verstild rijk van voorstellingen en relikwieën. Ik heb zo het gevoel dat het iets goeds is, iets waar troost van uitgaat, om daaraan je steentje bij te dragen, want je zou bijna kunnen zeggen dat het het vergankelijke vereeuwigt‘.

Gesprek van Narziss en Goldmund in: HESSE, Hermann, Narziss & Goldmund, Uitgeverij Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2009, 241.

Aldus sprak Narziss …

‘Kijk’, zei hij, ‘er is maar één punt, niet meer, waarin ik jou de baas ben: ik ben wakker, en jij bent niet meer dan half wakker, soms zelfs slaap je helemaal. Ik noem iemand wakker als hij met zijn verstand, zijn bewustzijn weet wie hij is, weet welke zijn meest fundamentele, irrationele vermogens, drijfveren en zwakke punten zijn, en er rekening mee weet te houden. Het feit dat je mij hebt leren kennen kan voor jou juist betekenen dat je die dingen leert. Bij jou, Goldmund, staan de geest en de natuur, het bewustzijn en de wereld van je dromen, erg ver van elkaar af. Je hebt je kinderjaren uit je geheugen gewist, vanuit de diepten van je ziel doen ze moeite om je weer voor zich te winnen. Ze zullen je laten lijden, net zolang tot je hen verhoort. – Genoeg hierover! Zoals ik zei: wakker zijn, daarin ben ik beter dan jij, in dat opzicht ben ik je meerdere en daarom kan ik je van nut zijn. maar in alle andere opzichten, mijn beste, ben jij mij de baas, en niet andersom – of liever: dat zul je zijn zodra je jezelf gevonden hebt’.

Narziss in: HESSE, Hermann, Narziss & Goldmund, Uitgeverij Atlas, Amsterdam, 2009, 42.

“Wakker zijn”. Het wroet in je, het broeit vanuit de diepste krochten van je ziel. Het is weten wie je bent, wat je doet en met welk doel je op deze planeet “geworpen” bent. Het volle bewustzijn borrelt in je op en wie kan er zich op beroepen dat hij zich bij zijn volle bewustzijn is? Wie kan zeggen, waarlijk zeggen voor het aanschijn van het Al, dat hij weet wat hij van plan is? En is dat plan, indien hij het weet, voldoende? Is het bereikbaar? Of dient het niet bereikbaar te zijn? Is het “plannen” slechts een afleiding van wat waarlijk telt? Is het leven niets anders dan een eindeloze pelgrimage naar een onbereikbaar geluk? Wekt dat doel je in slaap? Of is net de reis naar het doel datgene wat je wakker dient te maken? En hoe weet je dat dan?

Ben jij wakker?

P.